Op 22 mei vinden de verkiezingen plaats voor het Europees parlement. In het Utrechtse café De Rechtbank hadden de nummers één en twee van de kandidatenlijst van GroenLinks, Bas Eickhout en Judith Sargentini, een gesprek over de invloed van het Europees Parlement, het opkomend nationalisme en de kansen voor de Groene fractie. Carolien Ceton maakte er een verslag van. >>

Alle fracties in het Europees Parlement (EP) gaan dit keer – voor het eerst – de verkiezingsstrijd aan met hun eigen internationale topkandidaat; een Europabrede ‘lijsttrekker’. De topkandidaten zijn tevens kandidaat-voorzitter voor de Europese Commissie. De kandidaat van de grootste Europese fractie wordt straks waarschijnlijk voorgedragen als de nieuwe Commissievoorzitter. Zo is Guy Verhofstadt topkandidaat voor de liberalen, Martin Schulz voor de sociaaldemocraten en Jean-Claude Juncker voor de christendemocraten. De Europese Groene Partij heeft via een voorverkiezing onder leden en sympathisanten – de Green Primaries – gekozen voor twee internationale topkandidaten: José Bové en Ska Keller.

 

Noord versus Zuid

Als topkandidaten moeten zij komen met een verhaal dat aanslaat in zowel Noord- als Zuid-Europa, en dat maakt deze campagne extra interessant, vindt Bas Eickhout. ‘De sociaaldemocraten krijgen het lastig. Zij hebben in het EP altijd kritiek gehad op de bezuinigingen, maar dat beleid wordt in de lidstaten wel deels door sociaaldemocraten uitgevoerd. Schulz kan het bezuinigingsbeleid van Merkel niet al te zeer afvallen, maar daar zitten ze in het zuiden niet op te wachten.’ Ook de VVD zit met Verhofstadt in een lastig parket, zo schat Eickhout in, maar het CDA zit met Juncker gebeiteld. ‘In Nederland zijn de christendemocraten een beetje weggezakt, maar in Europa zijn ze nog steeds de grootste beweging.’ En dan is er nog de kandidaat van wat Eickhout ‘versnipperd links’ noemt. Judith Sargentini schuift, verlaat door een vertraagde trein, aan tafel. ‘Je bedoelt die Griek van SYRIZA (de Griekse Coalitie van Radicaal-Links, CC)? Ik noem dat postcommunistisch.’ Eickhout: ‘Hij is de kandidaat van de SP. Die is juist populair in Zuid-Europa, maar voor Noord-Europa gaat hij weer veel te ver.’ De Groenen hebben een verhaal waarmee ze in Noord- én Zuid-Europa vrienden maken, denkt Eickhout. ‘Wij hebben een redelijk gelijkluidende boodschap met hoezeer het Europa van nu niet klopt met het oplossen van de crisis. Dat de rekening onevenredig in het zuiden en daar weer bij de armen ligt. Wij pleiten voor een groene investeringsagenda. Wat dat betreft kent onze campagne geen valkuilen.’

Sargentini ziet ook donkerder wolken. ‘Laten we eerlijk wezen: de echte doorbraak in Oost-Europa lijkt er niet te komen. Dat vind ik heel jammer.’ De Groene fractie gaat waarschijnlijk een kleine tien zetels inleveren, vooral als gevolg van het verwachte verlies van de Franse Groene partij. Daar staat tegenover dat er straks wel meer landen vertegenwoordigd zullen zijn. Eickhout somt op: ‘De Tsjechen krijgen waarschijnlijk een zetel. De Ieren maken een goede kans en in Slowakije en Slovenië zijn populaire individuen die interesse hebben getoond voor de Groenen. In Spanje lijkt EQUO zich te ontpoppen als de echte Groene partij, en zij krijgt misschien wel twee zetels. En in Hongarije komt, na een intern conflict, de principiële tak van de partij bovendrijven. De strijd speelde tussen groen en principieel je eigen lijn voeren of aansluiten bij de sociaaldemocraten – met een communistisch verleden maar ook een sterkere basis. De principiële tak haalt straks waarschijnlijk een zetel.’ ‘Dat is toch ook wel eens boffen hè’, reageert Sargentini tevreden, ‘dat je met een principiële keuze iets binnenhaalt. Mijn stelling dat de Groenen een West-Europese club blijven, is bij deze achterhaald. Ook zonder echte doorbraak zie je nu toch dat partijen buiten West-Europa een voet aan de grond krijgen. Het grote voordeel is dat we ze zo een beetje verder kunnen helpen: met een Europarlementariër ben je een serieuze partij, en komt er ook wat geld binnen. En er zijn thema’s zat. In Hongarije bijvoorbeeld heeft Orbán (premier, CC) net een deal gesloten met de Russen voor geld en een kerncentrale. Ook vervuiling kan in Midden-Europa een grote rol gaan spelen.’ Eickhout: ‘Helaas gaan we Griekenland verliezen. Alles wat daar links is, is meteen anti-euro. En een Italiaanse Groene partij komt al jaren niet van de grond.’ 

GroenLinks heeft ervoor gekozen om zich niet aan te sluiten bij de slogan van de Europese Groene Partij (EGP) ‘Vote Green Change Europe’, maar gaat de Europese verkiezingen in met de slogan ‘Kies Europa stem groen’. Is GroenLinks zo voorzichtig dat ze de aandacht niet te veel wil vestigen op de eis voor een ander Europa? Sargentini: ‘De formulering “stem groen” geeft natuurlijk al aan dat het heel anders moet. Groen munten we hiermee als een politieke ideologie, die meer omvat dan alleen maar het milieu.’ ‘Natuurlijk willen wij ook een ander Europa,’ vult Eickhout aan, ‘maar in Nederland heeft vrijwel iedere partij een slogan met iets van die strekking. Zelfs de SP zegt “Nee tegen deze EU”. Wij willen heel duidelijk vóór Europa kiezen.’

Eickhout: ‘Het Europa van nu klopt niet met het oplossen van de crisis’

 

Witwassen

Milieuproblemen aanpakken heeft meer effect op Europees niveau, en dat geldt voor meer onderwerpen. Zo maakt Sargentini zich binnen het EP sterk voor asielrecht, digitale vrijheid, persvrijheid en eerlijke handel. Onlangs loodste zij een wetsvoorstel door het EP om het witwassen van geld tegen te gaan. ‘Meer dan zeshonderd parlementsleden hebben ingestemd met een openbaar eigendomsregister, dertig waren tegen. Met zo’n register kan iedereen zien waar de zoon van Janoekovitsj zijn geld heeft gestald, welke bedrijven belasting ontduiken, hoe corrupte politici hun geld wegsluizen. Het geld dat Afrikaanse landen op die manier mislopen: dát kost levens. Dat kost ziekenhuizen die niet worden gebouwd, wegen die niet worden aangelegd, medicijnen die niet worden aangeschaft.’ Het voorstel moet nog door de Raad, en dat zal niet meevallen. Sargentini hoopt vurig dat ze de kans krijgt om dat af te maken. ‘Zonder de Groenen waren die witwaspraktijken niet aangepakt’, zegt Eickhout optimistisch. Zelf is hij erg te spreken over zijn wetsvoorstel voor het terugdringen van superbroeikasgassen. ‘Californië wil nu de Europese wetgeving voor F-gassen, de zogenaamde superbroeikasgassen, overnemen. Als je zoiets doet als Europa, krijg je navolging. Meer dan als aparte lidstaat.’

 

Boosdoener

GroenLinks kiest voor de mogelijkheden die Europa biedt, maar er zijn ook partijen die ‘Brussel’ zien als de grote boosdoener. Nationalistische partijen zijn al jaren in opmars en laten een radicaal anti-Europees geluid horen. Ze zetten zich af tegen de EU die de nationale soevereiniteit aantast en willen de nationale cultuur – de basis van samenhang en solidariteit – beschermen tegen ‘vreemde’ elementen en invloeden van buitenaf; van Europa, van vluchtelingen, van immigranten. In de woorden van Arnon Grunberg: haat jegens de EU is dikwijls vermomde vreemdelingenhaat. Neemt een linkse en pro-Europese partij als GroenLinks hier duidelijk genoeg stelling tegen? Sargentini: ‘Een paar maanden geleden deed de ombudsman stevige uitspraken over discriminatie, met bijbehorend rapport. Ik had graag gezien dat GroenLinks daar bovenop was gesprongen. Racisme is nog altijd diep geworteld in de Nederlandse samenleving. Eickhout: ‘Ik vind de Zwarte Piet-discussie een verhelderend voorbeeld. Het leek me een beetje een onzindiscussie, totdat ik de heftigheid van de reacties zag. Ronduit racistisch. Voor mij legde die discussie bloot hoe erg dat nog speelt in Nederland. Helaas heeft Rutte onlangs weer eens laten zien hoe weinig hij ervan begrijpt.’ Eickhout pakt zijn iPad erbij en speelt een fragment af van een persconferentie rond de nucleaire top. Geconfronteerd met een vraag over Zwarte Piet verhaalt Rutte over zijn vrienden van de Nederlandse Antillen, die altijd blij zijn dat zij zich niet hoeven te schminken als ze voor Zwarte Piet spelen, terwijl hijzelf nog een dag bezig is de troep van zijn gezicht te halen. Sargentini huivert: ‘Tenenkrommend! Er zijn Nederlanders die zich gediscrimineerd voelen, dat kun je niet afdoen. Maar Rutte zegt: ik voel die discriminatie niet, dus hij is er niet.’

Eickhout wil een duidelijk onderscheid maken tussen de vraag hoe je om moet gaan met racisme en discriminatie enerzijds, en met euroscepsisme anderzijds. Ook binnen de EU bestaat discussie in hoeverre een land de Europese waarden moet onderschrijven om toe te kunnen treden. Nationalistische partijen zijn welkom in het EP, vindt GroenLinks. Eickhout: ‘Het spreekt vanzelf dat je niet mag discrimineren, maar je hoeft niet pro-Europees te zijn. In Europa heb je een aantal partijen die echt alleen anti-Europa zijn.’ Hij denkt daarbij aan Nigel Farage van de United Kingdom Independence Party (UKIP), maar ook de Alternative für Deutschland (AfD).’ Sargentini reageert: ‘Dat geldt misschien voor Nigel zelf, maar niet voor zijn entourage. En de AfD is fel gekant tegen Roemenen en Bulgaren. Bovendien spreken ze discriminatoire sentimenten aan. Als je buiten de wet stemmen gaat halen, is dat onacceptabel.’ Maar daarmee plaats je sentimenten buiten de wet, vindt Eickhout, en dat kan niet. ‘Alle politici proberen een breed electoraat aan te spreken door op sentimenten te spelen.’ ‘Maar discriminatie hoort daar niet bij’, herhaalt Sargentini stellig.

 

Terugtrekken of aanpakken

Maar euroscepsisme leeft niet alleen binnen nationalistische partijen. Ook veel progressieve kiezers hebben zo hun twijfels bij het bureaucratische gehalte van de EU, bij de beperkte macht van het Europarlement, bij de grote invloed van bedrijven en hun lobbyisten. Hebben ze een punt? Eickhout: ‘Als de kritiek is: Europa voert slecht beleid, dan ben ik het daar roerend mee eens. We zitten in Europa met een rechtse meerderheid, dus ik zou zeker niet alles van Europa willen verdedigen. Maar Den Haag voert ook slecht beleid, en zijn we daarom tegen Den Haag? Dat het bedrijfsleven in Europa machtiger is dan de politiek, heeft ook te maken met de geschiedenis. Europa is begonnen als interne markt. Later kwam er een munt en werd het milieu erbij gesleept. Nu moet Europa sociaal worden. De SP en GroenLinks zijn het qua analyse eigenlijk helemaal met elkaar eens, totdat we het over oplossingen gaan hebben. De SP haakt dan af, maar GroenLinks zegt: als je je handen ervan aftrekt, laat je Europa helemaal aan de bedrijven.’ Sargentini vult aan: ‘Veel GroenLinksers delen de kritiek, maar de vraag is wat je daarmee doet. Terugtrekken of aanpakken? Als je straat een bende is, ga je dan in je achtertuintje zitten of pak je een bezem? Internationale samenwerking werkt ook vaak niet, of niet goed genoeg. Dan zeggen we nooit: laat maar zitten! Het is een verantwoordelijkheid aan jezelf en aan de rest van de wereld om je te engageren.’ Eickhout, boos: ‘Ik ben voorgoed op de SP afgeknapt toen ze onlangs tegen een hulppakket voor de Oekraïne stemden. Is hun haat tegen Europa dan echt zo groot, dat ze de Oekraïners in deze tijd niet willen steunen?’

Sargentini: ‘Nie wieder Krieg is weer actueel voor Europa’

 

Nog een veelgehoorde kritiek: Europa maakt internationaal geen vuist. Eickhout: ‘Maar we wíllen geen sterk Europa! Natuurlijk spreekt Europa niet met één stem; 28 nationale leiders moeten het eens worden en ze hebben allemaal een veto. En één van die 28 is Orbán, die net een lening van Poetin heeft gekregen van tien miljard. Zolang we blijven hameren op nationale soevereiniteit, zal dat nooit veranderen.’ En als Poetin de westerse hypocrisie hekelt, heeft hij wel een punt. ‘Eigen soevereiniteit is vaak een schaamlap voor asociaal gedrag. Voordat Griekenland draconische bezuinigingsmaatregelen moest nemen, hebben Duitsland en Frankrijk eerst nog even snel hun militaire orders afgerekend.’ Hoe bouw je aan een beter Europa als de solidariteit zo ver te zoeken is? Door te pleiten voor een Europese minister van Buitenlandse Zaken om zo de verdeeldheid te beteugelen. De spanningen met Rusland hebben het debat verschoven; het gaat er niet langer alleen maar om of iets geld oplevert. ‘Nie wieder Krieg is weer actueel voor Europa’, besluit Sargentini. ‘In Polen zijn mensen bang, en terecht.’